Engelli bireyler için afet ve acil durum planlaması daha kapsamlı ve detaylı bir hazırlık süreci gerektiriyor. Rehber bunun nasıl yapılabileceğini gösterirken, engelli bireylerin gereksinimlerini öğrenmemizi ve çevremize onların açısından bakmamızı da sağlıyor. Bu nedenle yaşadığımız binaları ve şehirleri tasarlayan mimarlar ve şehir planlamacıları için de değerli ipuçları içeriyor.

Rehber Hakkında

İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi (İSMEP) kapsamında ve AFAD’ın işbirliğiyle, Prof. Dr. Onur Kurt’un danışmanlığında hazırladığımız Engelli Bireyler İçin Afet ve Acil Durum Planlama Rehberi’nin temel amacı engelli bireyleri, yakın ilişki içinde oldukları bireyleri ve ilgili kurumları afet öncesinde, sırasında ve sonrasında yapabilecekleri konusunda bilgilendirebilmek ve yol gösterebilmektir. Rehber doğrudan engelli bireyin kendisine hitap ettiğinden, öncelikle kolay anlaşılır ve uygulanabilir olması amaçlandı. Metnin içinde yer alan bilgiler grafiklerle desteklendi. Engellilik türüne göre özel bilgi veren bölümlere engellilik sembolleri eklenerek, içeriğin takibi kolaylaştırıldı.

Engelli bireyler için afet ve acil durum planlaması sadece ülkemizde değil, tüm dünyada da fazla bilinmeyen bir konu olduğundan mevcut yerli ve yabancı kaynaklardan olabildiğince yararlanıldı. Rehberde engel türleri ile ilgili kullanılan tüm tanımlar resmi kaynaklar doğrultusunda, uzmanlarla işbirliği içerisinde ve ilgili derneklerden görüş alınarak belirlendi.

Giriş bölümünde, rehberden nasıl yararlanılacağı, önsöz, engelli bireyler için afet ve acil durum planlamasının önemi, engelli bireyler ile ilgili mevcut durum, yasal çerçeve ve mevzuat ile ilgili bilgi verilerek okurun konuya yönlendirilmesi sağlanıyor. Avrupa ve Akdeniz Büyük Afetler Anlaşması (EUR-OPA) başlığı altında afet, acil ve kriz durumlarında engelli bireylerin gereksinimlerini karşılamaya yönelik genel ilkeler yer alıyor.

Rehberin ana bölümünde zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme aşamaları çerçevesinde engelli bireyler için afet ve acil durum planlamasına yönelik altı adım öneriliyor:

1. Adım: Risk Belirleme ve Zarar Azaltma bölümünde çeşitli afetler,  tehlike ile risk analizi ve zarar azaltma ile birlikte afetlere yönelik risk analizi kısaca tanıtılıyor. Deprem, sel, yangın, fırtına gibi afetler öncesinde alınması gereken önlemler engelli bireylerin özel gereksinimleri de dikkate alınarak irdeleniyor.

2. Adım: Afet ve Acil Durum Planı Oluşturma bölümünde Kişisel Destek Ağı Oluşturma, Yapabilirlik Analizi, Yapabilirlik Tatbikatı, Destek Ağınızla Hazırlıklara İlişkin Yapacağınız Çalışma, Afet ve Acil Durum Bilgileri, Afet ve Acil Durum Çantaları, Afet ve Acil Durum Malzemeleri başlıkları yer alıyor. Engelli bireyin kişisel destek ağını nasıl kuracağı; yapabilirlik analizi ve yapabilirlik tatbikatı ile bir afet sırasında ve sonrasında kendi başına yapabileceği veya destek duyacağı konuları nasıl belirleyebileceği; hangi afet ve acil durum bilgilerini nasıl hazırlaması gerektiği; afet ve acil durum çantalarının engellilik türlerine göre hangi malzemeleri içermesi gerektiği gibi konular son derece somut bilgiler ve örnekler eşliğinde veriliyor.

3. Adım: Afet ve Acil Durum Tahliye Planlaması bölümü Genel Bilgi, Engellilik Türleri, Standart Bina Tahliye Sistemleri, Tahliye Planlaması Kontrol Listeleri ve Engelli Bireyler İçin Yangından Korunma Tahliye Yöntemleri başlıklarından oluşuyor. Bir afet veya acil durum anındaki başarılı bir tahliye engelli bireyler açısından en yaşamsal konulardan birini oluşturduğundan, rehberde hem ana başlık hem de her engel türüne özel olarak ele alınıyor. Engeli olmayan bireyler için bile tahliye son derece dramatik ve zor koşullarda gerçekleşen bir süreç olabilirken, engelli bireylerde asıl sorun onları bu sürece dahil edebilmekle başlıyor. Engeli olmayan bireyler için acil çıkışların ve bina içindeki sığınma alanlarının nerede olduğunu bilmeleri yeterli olabilirken, engelli bireylerin öncelikle acil çıkışlara ve sığınma alanlarına nasıl ve hangi donanımla ulaşacaklarını bilmeleri gerekiyor. Yangından korunma tahliye yöntemlerinin ayrıca işlendiği bu bölümde mimari tasarıma yansıyabilecek detaylar da yer alıyor.

4. Adım: Afet ve Acil Durum Tatbikatları bölümünde Standart Afet ve Acil Durum Tahliye Tatbikatları, Zihinsel Engelli veya OSB Olan Bireyler İçin Afet ve Acil Durum Tatbikatları, Tatbikatları Uygulama ve Tatbikatları Değerlendirme başlıkları işleniyor. Bir afet ve acil durumun ciddiyetinin ve öneminin anlaşılması ister işyerinde veya okulda ister evde olsun, ancak tüm paydaşlarının katılımının zorunlu olduğu ve disiplinli bir şekilde yerine getirilen tatbikatlarla mümkündür. Özellikle engelli bireylerle ilgili olarak tatbikatlar, özel gereksinimlerini daha iyi anlamalarını ve böylece onları hem kişisel destek ağlarına hem de yerel yönetimlere ve afet kuruluşlarına daha iyi iletebilmelerini sağlamaktadır.

5. Adım: Afet ve Acil Durum Sırasında/Sonrasında Yapılması Gerekenler bölümü Engel Türüne Göre Deprem Sırasında Yapılması Gerekenler ve Engel Türüne Göre Deprem Sonrasında Yapılması Gerekenler başlıklarından oluşuyor. Temel afet türleri sırasında ve sonrasında yapılması genel olarak ele alınırken,  deprem konusu ise farklı engel türlerine göre daha ayrıntılı işleniyor.

6. Adım: Afet ve Acil Durum Sonrası İyileştirme Aşaması bölümünde Engelli Bireyler ile İlgili Veriler ve Afet ve Acil Durum Sonrasında Engelli Bireylere Müdahale ve Aşamaları başlıkları yer alıyor. Afet döngüsü aşamaları içinde iyileştirme aşaması bireysel çaba ve müdahalenin sınırlı olduğu ve bireylerin ilgili kurum ve kuruluşların desteğine en fazla ihtiyaç duydukları aşamadır. Bu nedenle bu bölümde engelli bireylere yönelik rehabilitasyon hizmetleri ve destek alabilecekleri kurumlarla ilgili bilgi de veriliyor.

Ekler bölümünde ise rehberde kullanılan özel kavramları açıklayan Sözlük ve Kaynakça yer alıyor.

Rehber boyunca ele alınan başlıkların engelli bireylere yönelik örneğin ilkyardım eğitimleri kapsamında ele alınması ve sadece yerel değil, bölgesel ve ulusal ölçekte de yaygınlaştırılması, içerdikleri bilgilerin çok daha fazla sayıda kişiye ulaşmasını sağlayacaktır.

Engelli bireylerinki daha kapsamlı ve detaylı olsa da, hepimizin afetlere karşı kişisel hazırlıklar yapması gerekiyor.  Olası bir afet ve acil durumda hepimiz geçici de olsa görme, duyma veya hareket etme gibi yetilerimizi yitirebiliriz. Hastalık, kaza veya yaş ile ilgili olarak hepimiz geçici veya kalıcı bir engellilik durumu yaşayabiliriz. Bu nedenle rehberde engelli bireylere yönelik önerilen afet ve acil durum önlemleri özünde hepimizin yararınadır ve hepimizi ilgilendiren bilgiler içermektedir.

Zuhal Nakay, Y. Mimar, İTÜ/ETH-Zürich

İlgili link:

İPKB (İstanbul Proje Koordinasyon Birimi)/İSMEP Yayınları

Künye:

Danışman: Prof. Dr. Onur Kurt

Hazırlayan: Zuhal Nakay

Katkıda Bulunanlar: Nazan Demir, İsmail Ozan Çılgın, Meral Morgül

Yayın Yönetmeni: Gülçin İpek

Proje Yönetimi:

T.C. İstanbul Valiliği İstanbul Proje Koordinasyon Birimi (İPKB)

İstanbul İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (AFAD İstanbul)

Proje Yürütücüsü ve Danışmanlık Hizmeti:

Diyalog360, Turkuaz, Eduser, Bilinçli Yaşam Ortaklığı